Tham luận 1: Nước lớn, Nước nhỏ & Núi cao, Biển sâu

Ủng hộ lời mời của cá nhân, Học giả Ngô Sỹ Thuyết đã gửi về 2 bài viết đề cập đến đức Khiêm Cung/Nhường Nhịn của cổ nhân soi vào ngày hôm nay. Mình tâm đắc với tâm thế rằng "Nước lớn mà làm chỗ thấp, sẽ là nơi thiên hạ giao hội, sẽ là “giống cái” của thiên hạ. Giống cái thường lấy sự tĩnh mà thắng giống đực, lấy tĩnh làm chỗ thấp. Cho nên nếu nước lớn mà “hạ mình” trước nước nhỏ, thì sẽ thu phục được nước nhỏ; nếu nước nhỏ mà “hạ mình” trước nước lớn thời sẽ được lòng nước lớn. Cho nên hoặc hạ mình để mà “chinh phục”, hoặc hạ mình để “được lòng”. Nước lớn chẳng qua là để dưỡng nuôi người, nước nhỏ chẳng qua là để phục vụ người, cả hai đều được như ý thích. Kẻ lớn, kẻ nhỏ đều nên hạ mình, khiêm cung, chớ cho đó là nhục, là thiệt!"...(xem Nước lớn, Nước nhỏ); hay "Bởi vậy, muốn ngồi trên dân, ắt phải lấy lời mà hạ mình; muốn đứng trước dân, ắt phải để thân mình ra sau. Vậy nên, thánh nhân ở trên dân mà dân không thấy nặng, ở trước dân mà dân không thấy hại. Cho nên thiên hạ thích thôi thúc (cổ võ) mà không chán. Vì không tranh, nên thiên hạ không ai tranh với mình" (xem Núi cao, Biển sâu).

Cám ơn học giả Ngô Sỹ Thuyết, xin đăng lên hầu quý vị!

NƯỚC LỚN, NƯỚC NHỎ

Ngô Sỹ Thuyết

TMT: Nhân đọc bài “Trung quốc đã từng giết trưởng đoàn ngoại giao nước Đại Việt” trên trang Blog Chú Tễu nói về cái chết của Thám hoa Giang Văn Minh, người Đường Lâm khi đi sứ Trung Quốc năm Kỷ Mão (1639) mà nghĩ về quan hệ bang giao giữa các nước trong thiên hạ. Nước to chẳng cậy mình to, Sẽ làm nước nhỏ phải ưa thích mình. 

Cuối tháng 9 vừa qua, Liên hợp quốc (LHQ) kỷ niệm 70 năm ngày thành lập (1945- 2015). Với 193 quốc gia thành viên, LHQ là tổ chức quốc tế đa phương đầu tiên, lớn nhất và có ảnh hưởng sâu rộng tới toàn thế giới. Đây cũng là sự kiện ngoại giao quốc tế lớn và quan trọng bậc nhất trong thập kỷ qua, là dịp mà lãnh đạo các quốc gia lớn, nhỏ gặp gỡ và phát biểu bày tỏ chính kiến, quan điểm của mình về những vấn đề nóng bỏng đang diễn ra trên trái đất.

Ngoại giao hay bang giao giữa các nước là một trong những hoạt động hết sức quan trọng gắn liền với lịch sử nhân loại. Trong nghệ thuật ngoại giao, ăn miếng trả miếng (bằng sức mạnh) là hạ sách; thoả hiệp (quyền lợi) là trung sách; còn tâm phục khẩu phục (bằng tâm, bằng trí) mới là thượng sách. Theo đó, các bài phát biểu của nguyên thủ các nước lớn hay nước nhỏ tại Liên hợp quốc vừa rồi còn thua xa trí tuệ của một “ông lão” sống cách nay cỡ 3000 năm, đó là Lão Tử. Thật vậy, Chương 61, Khiêm đức (Đạo Đức kinh), Lão tử có viết:

 “Đại quốc giả hạ lưu, thiên hạ chi giao, thiên hạ chi tẫn. Tẫn thường dĩ tĩnh thắng mẫu, dĩ tĩnh vi hạ. Cố đại quốc dĩ hạ tiểu quốc, tắc thủ tiểu quốc; tiểu quốc dĩ hạ đại quốc, tắc thủ đại quốc. Cố hoặc hạ dĩ thủ, hoặc hạ nhi thủ. Đại quốc bất quá dục kiêm súc nhân. Tiểu quốc bất quá dục nhập sự nhân. Phù lưỡng giả các đắc kỳ sở dục. Đại giả nghi vi hạ”. (Hán văn: 大 國 者 下 流, 天 下 之 交, 天 下 之 牝. 牝 常 以 靜 勝 牡, 以 靜 為 下. 故 大 國 以 下 小 國,則 取 小 國; 小 國 以 下 大 國, 則 取 大 國. 故 或 下 以 取, 或下 而 取. 大 國 不 過 欲 兼 畜 人.小 國 不 過 欲 入 事 人. 夫 兩 者 各 得 其 所 欲. 大 者 宜 為 下).

Ngoài dịch nghĩa, bình giảng, Cố Bác sĩ Nhân tử Nguyễn Văn Thọ (1921-2014, Việt kiều tại Mỹ), dịch thành “thơ” như sau:

“Nếu nước lớn hạ mình từ thượng,

Khắp mọi nơi sẽ hướng chiều về,

Đó đây qui tụ thỏa thuê,

Y như một mái làm mê cả bầy.

Con mái kia thơ ngây thuần thục,

Tưởng kém hèn mà đực vẫn thua.

Nước to chẳng cậy mình to,

Sẽ làm nước nhỏ phải ưa thích mình.

Nên nước nhỏ chẳng kênh chẳng kiệu,

Nước to kia sẽ liệu chở che.

Dù chinh, dù phục hai bề,

Biết đường khiêm tốn đề huề mới ngoan.

Nước lớn thích lo toan chỉ vẽ,

Nước nhỏ mong dựa thế nương uy,

Hai bên đều được thỏa thuê,

Đã là kẻ cả chớ chê hạ mình”.

Nước lớn mà làm chỗ thấp, sẽ là nơi thiên hạ giao hội, sẽ là “giống cái” của thiên hạ. Giống cái thường lấy sự tĩnh mà thắng giống đực, lấy tĩnh làm chỗ thấp. Cho nên nếu nước lớn mà “hạ mình” trước nước nhỏ, thì sẽ thu phục được nước nhỏ; nếu nước nhỏ mà “hạ mình” trước nước lớn thời sẽ được lòng nước lớn. Cho nên hoặc hạ mình để mà “chinh phục”, hoặc hạ mình để “được lòng”. Nước lớn chẳng qua là để dưỡng nuôi người, nước nhỏ chẳng qua là để phục vụ người, cả hai đều được như ý thích. Kẻ lớn, kẻ nhỏ đều nên hạ mình, khiêm cung, chớ cho đó là nhục, là thiệt!.

Nơi chương này Lão tử cho chúng ta một nguyên tắc hướng dẫn cuộc bang giao quốc tế. Trong thiên hạ có nước lớn, nước nhỏ. Nhưng nước lớn không phải là để thôn tính nước nhỏ mà là để giúp đỡ nước nhỏ. Nước nhỏ không phải là để, kèn cựa, ganh tị với nước lớn, mà là để thuận phục, bang giao với nước lớn.

Các nước đối xử với nhau nên lấy sự khiêm cung, chứ đừng dùng võ lực. Nước lớn biết tỏ ra khiêm tốn không khinh khi nước nhỏ, thì các nước nhỏ sẽ vui lòng hướng chiều về. Nếu nước nhỏ tỏ ra khiêm tốn không đả kích các nước lớn thì các nước nhớn sẽ vui lòng bảo trợ. Như vậy cả hai bên đều lợi và như vậy thế giới mới mong cùng hưởng thái bình, thịnh trị. Thế là dùng “Nhu Đạo”, dùng sự “Khiêm cung” để mà xây dựng hòa bình cho thiên hạ vậy.

Cũng cần nói thêm cái tài “tiên tri” của Lão Tử, nơi chương 47, Giám viễn (Đạo Đức Kinh), ông viết: “Bất xuất hộ, tri thiên hạ. Bất khuy dũ kiến thiên đạo”. Chẳng ra khỏi nhà mà biết thiên hạ. Chẳng dòm qua cửa sổ, mà biết đạo Trời. Đi càng xa, biết càng ít. Cho nên thánh nhân chẳng đi mà biết, chẳng thấy mà hay, chẳng làm (vô vi) mà nên”. Thời đại Internet và truyền thông số ngày nay, rõ ràng đâu cần cứ phải ra phố, ra ngõ mới biết được chuyện thiên hạ. Tuy nhiên, “kiến thiên đạo” thì lại là chuyện khác, phải có duyên căn mới biết được Đạo Trời.

Thế nên, cho dù sống cách chúng ta hàng nghìn năm, việc Lão Tử dùng chưa tới 100 chữ để “dạy” cho hàng trăm nhà lãnh đạo các quốc gia thành viên của Liên hợp quốc về ngoại giao cũng không phải là chuyện vô lý, hoang đường. Mong rằng ông Tập Cận Bình cũng như các ông Barack Obama,  ông V. Putin hãy suy nghĩ về những điều mà Lão tử đã dạy về những nguyên tắc bang giao giữa nước lớn, nước nhỏ để làm những điều tốt đẹp hơn cho nhân loại. Đã là “kẻ cả”, hãy chớ chê hạ mình, đừng ngại, các ông nhé./.

------------

NÚI CAO, BIỂN SÂU

Ngô Sỹ Thuyết

TMT: TBT Tập Cận Bình, thời gian qua nỗ lực hết sức, trong nước thì thâu tóm quyền lực, đả hổ diệt ruồi, ngoài nước thì ra sức khuếch trương thanh thế, phô diễn sức mạnh, ngỡ mình đã leo được lên đỉnh núi cao. Chẳng cần nói chi đến chuyện Lão Tử xa xưa, ngay lời dạy “Thao quang dưỡng hối” (ẩn mình chờ thời) của Đặng Tiểu Bình cũng đã bị Tập Cận Bình ném vào sọt rác. 

Việt Nam ta thực không hổ danh là “cường quốc thơ”, vậy nên trong những dịp bang giao quốc tế gần đây, các nguyên thủ siêu cường như Mỹ, Trung đều cố “lẩy Kiều” hoặc trích dẫn vài điển cố, thơ phú hòng “ganh vai” với nước ta trong chuyện chữ nghĩa, thật là thú vị!.

Tiếc rằng, trong những dịp này lại chỉ có kẻ “xướng” mà ta không có người “hoạ”, chỉ có “nêu” mà chẳng có “đập”, còn đâu những màn đối đáp trí tuệ như thời Mạc Đĩnh Chi hay Giang Văn Minh đi sứ thuở nào. Mới đây, chúng ta chưa quên “Sen tàn cúc lại nở hoa …” (2000) và “Trời còn để có hôm nay …” (9/2015) thì lại xôn xao vụ TBT họ Tập, người Tàu dẫn thơ Hồ Chí Minh và Vương Bột tại phòng Diên Hồng, trước hàng trăm “đại biểu quốc hội” -  những “tinh hoa trí tuệ” của dân Việt.

Phải thấy ngay rằng, người Mỹ đã chọn những câu Kiều hết sức ý nghĩa và dễ hiểu, đặc biệt đúng và hợp với ngữ cảnh, nhất là thể hiện được những mong muốn chân thành, thực tế, không chút nghi vấn, ngờ vực, chủ và khách đều vui thích, hoan hỉ.

Đến người Tàu (nổi tiếng là thâm nho) thì khác, họ là dân Á Đông thực thụ, việc trích dẫn điển tích, thơ phú được xem là một dịp đấu trí, một cách thể hiện vị thế và sự thách đố trí tuệ, ăn thua thấy rõ. Dĩ nhiên, họ cũng cần phải biết rằng “Cao nhân tất hữu cao nhân trị” (Núi này cao còn có núi khác cao hơn; người này tài còn có người tài hơn), nên một khi chưa đạt tầm “Minh Triết” thì những kẻ hợm hĩnh hoặc láu cá, lố bịch chỉ là những “hoàng đế cởi truồng” mà thôi.

TBT Tập Cận Bình, và các cố vấn của ông ta có thể đọc nhiều, biết nhiều nhưng đã quên hoặc không thể hiểu được những lời dạy của chính cha ông họ - những thánh hiền Trung Hoa, càng không thể hoặc không muốn “hành” theo những lời lẽ cao siêu đó. Trong cuốn Đạo Đức kinh, Lão Tử cho rằng “khiêm cung” là một trong những báu vật của bất cứ người nào. Kẻ muốn làm chủ thiên hạ phải biết hạ mình, ở vị trí càng cao người ta càng phải hạ mình khiêm tốn. Lão tử cho rằng nếu người trên khiêm cung sẽ làm cho lòng muôn dân qui tụ về; cũng như sông biển vì ở chỗ thấp nên nước muôn khe đều đổ xuống. Lão Tử cũng đã chứng minh rằng các bậc vương hầu xưa thường xưng mình là: Cô 孤 (côi cút), Quả 寡 ( bạc đức), Bất cốc 不 穀 (không lành),…

Trong bang giao quốc tế, các nước cũng cần cư xử với nhau không theo cách lớn hay nhỏ mà cần phải tôn trọng nhau, chớ coi việc khiêm cung là “hạ mình, thua thiệt”, nơi chương 61 (ĐĐK), Lão tử cũng đã khuyên: «Đại giả nghi vi hạ.» 大 者 宜 為 下 (với cả hai bên – “Đã là kẻ cả chớ chê hạ mình”). (Xem bài “Nước lớn, nước nhỏ” trên trang Thôn Minh Triết).

Lão tử cũng dạy người trên không nên tranh chấp, như vậy sẽ thoát tranh chấp. Chương 22 (ĐĐK) cũng đã thấy viết: «Phù duy bất tranh, cố thiên hạ mạc năng dữ chi tranh.» 夫 唯 不 爭 故 天 下 莫 能 與 之 爭.

Nếu ta nghịch với người, người sẽ nghịch với ta; nếu ta ưa gây mâu thuẫn, người cũng sẽ ưa gây mâu thuẫn với ta. Bằng nếu ra hòa dịu, thuận xử với người âu người cũng sẽ hòa dịu thuận xử với ta. Đó là một định luật nhân sinh vậy!.

TBT Tập Cận Bình, thời gian qua nỗ lực hết sức, trong nước thì thâu tóm quyền lực, đả hổ diệt ruồi, ngoài nước thì ra sức khuếch trương thanh thế, phô diễn sức mạnh, ngỡ mình đã leo được lên đỉnh núi cao. Chẳng cần nói gì chuyện Lão Tử xa xưa, ngay lời dạy “Thao quang dưỡng hối” (Ẩn mình chờ thời) của Đặng Tiểu Bình cũng đã bị họ Tập ném vào sọt rác. Phải chăng Tập Cận Bình đang “lâng lâng trên đỉnh núi Thái Sơn” nên thấy dường như “thiên hạ” là của riêng mình ?.

Xin nhắc để ông và các quân sư của ông nhớ rằng, mấy nghìn năm trước, Lão tử đã dạy: “Giang hải sở dĩ năng vi bách cốc vương giả, dĩ kỳ thiện hạ chi. Cố năng vi bách cốc vương. Thị dĩ dục thượng dân tất dĩ ngôn hạ chi. Dục tiên dân tất dĩ thân hậu chi. Thị dĩ thánh nhân xử thượng nhi dân bất trọng, xử tiền nhi dân bất hại. Thị dĩ thiên hạ lạc thôi nhi bất yếm, dĩ kỳ bất tranh”. (江 海 所 以 能 為 百 谷 王 者, 以 其 善 下 之, 故 能 為 百 谷 王. 是 以 欲 上 民 必 以 言 下 之. 欲 先 民 必 以 身 后 之. 是 以 聖 人 處 上 而 民 不 重, 處 前 而 民 不 害. 是 以 天 下 樂 推 而 不 厭, 以 其 不 爭). (Chương 66: Hậu kỷ, ĐĐK).

Nghĩa là: Sông biển sở dĩ làm vua trăm hang suối chính vì khéo ở chỗ thấp, vì thế nên làm vua trăm ngàn khe, suối. Bởi vậy, muốn ngồi trên dân, ắt phải lấy lời mà hạ mình; muốn đứng trước dân, ắt phải để thân mình ra sau. Vậy nên, thánh nhân ở trên dân mà dân không thấy nặng, ở trước dân mà dân không thấy hại. Cho nên thiên hạ thích thôi thúc (cổ võ) mà không chán. Vì không tranh, nên thiên hạ không ai tranh với mình.

Vậy nhé, với người Việt, sông biển mới là trọng, Biển Đông mới là quý, ông đừng có mà láu cá, nhập nhèm, chuyện núi cao với biển sâu. Cha ông chúng tôi, Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585), đã nhắc nhở con cháu rằng:

“Biển Đông vạn dặm giang tay giữ,

Đất Việt muôn năm vững trị bình”.

Hơn thế nữa, Trạng Trình dường như cũng đã biết rõ được câu chuyện của ngày hôm nay trên Biển Đông, nên cách đây gần 500 năm, Ngài đã viết:   

“Kê Minh Ngọc thụ thiên khuynh bắc,

Ngưu xuất lam điền nhật chính đông.

Nhược đãi ưng lai sư tử thượng,

Tứ phương thiên hạ thái bình phong”.

(Chữ hán:  雞 盟 玉 受 天 傾 北 ,  牛 出 嵐 田 日 正 東 ,  弱 殆 應 來 溮 死 尚 ,  四 方 天 下 太 平 風 ).

Nước Trung Hoa, hơn tỉ dân, chắc chắn không thiếu người tài, người giỏi, nên cũng không khó để có thể hiểu rõ được ngữ nghĩa của những vần thơ trên, những lời Sấm viết ra không phải chỉ để chơi. Thế nào là “ưng lai”, thế nào là “sư tử thượng” chẳng phải là đã rõ lắm rồi sao. Dĩ nhiên, cái kết cục mà nhân loại tiến bộ cũng như nhân dân hai nước Việt – Trung mong muốn đó là “bất tranh” để bốn phương thiên hạ được thái bình, thịnh vượng. Câu nói của người xưa: «Cái gì khiếm khuyết, thì làm cho nên toàn vẹn», há phải là câu nói suông? Vẹn toàn rồi sẽ trở về với Đạo. (Cổ chi sở vị «khúc tắc toàn giả», khởi hư ngôn tai. Thành toàn nhi qui chi. 古 之 所 謂 曲 則 全 者,  豈 虛 言 哉. 誠 全 而 歸 之).

Hãy trả lại Hoàng Sa và những đảo ở Trường Sa cho người Việt Nam, đừng có tranh, đừng có tham./.